Historia Harcerstwa
Szkic historyczny

Harcerstwo zrodziło się w Polsce przed 90-ciu laty, we Lwowie. W roku 1908 ukazuje się w Anglii podręcznik skautowy pióra twórcy skautingu generała Roberta Baden Powella p.t.: "Scouting for boys". W roku 1909 docierają do Polski pierwsze wiadomości o skautingu. Sygnalizuje o tym Edmund Naganowski w artykule, który ukazał się 16 listopada 1909 r. w "Słowie Polskim" we Lwowie. Latem 1910 roku na kursie sokolim w Skolem zaznajamia się uczestników ze skautingiem. We wrześniu 1910 r. prof. J. Piątek i inni stosują ćwiczenia skautowe w I Gimnazjum w Stryju. W marcu 1911 r. odbył się ę we Lwowie pierwszy kurs skautowy z udziałem ok. 200 uczestników. W celu pogłębienia wiadomości praktycznych odbył się podówczas również kilkudniowy kurs skautowy w Brzuchowicach pod Lwowem. 21 maja 1911 roku powstaje przy Sokole we Lwowie Naczelna Komenda Skautowa, w skład której weszli: jako komendant naczelny - Naczelnik Sokoła dr Kazimierz Wyrzykowski oraz Andrzej Małkowski, Czesław Pieniążkiewicz, Franciszek Kapałka, Jerzy Grodyński, Alojzy Horak i Olga Drahonowska.

22 maja 1911 roku Rozkazem dziennym, podpisanym przez Andrzeja Małkowskiego uformowano cztery drużyny Młodzieży Sokolej.
Były to:

Dzień 22 maja 1911 r. uznany został jako data powstania Harcerstwa w Polsce, a I Lwowska jako najstarsza polska drużyna harcerska.

Harcerstwo powstało w Polsce w okresie zaborów, opierając się na idei Baden Powella, wzbogacone jednak o oryginalne znamiona polskie. U podstaw tej odmienności legł wpływ trzech organizacji: "Eleusis", "Zarzewia" i "Sokoła", ukształtowanych wcześniej w Małopolsce. Dały one to, co miały najlepszego: pierwsza - wysoki ideał religijno-moralny, druga - głęboki patriotyzm, a trzecia - krzewienie kultury fizycznej. Całości poczynań przyświecał jeden cel: Niepodległość Polski. W lipcu 1911 r ukazuje się we Lwowie podręcznik skautowy Baden Powella w tłumaczeniu Andrzeja Małkowskiego p.t.: "Scouting jako system wychowania młodzieży", a w październiku 1911 r Małkowski rozpoczyna wydawanie we Lwowie czasopisma harcerskiego "Skaut", które jako dwutygodnik o nakładzie 6 000 egzemplarzy ukazywało się do 1939 roku. Pod koniec roku 1911 wyjeżdża ze Lwowa do Warszawy pierwsza grupa instruktorów w składzie: J. Grodyński, M. Affanasowicz, J. Falkowska, M. Neugebauer i J. Gąsiorowski

Powstają w Warszawie pierwsze trzy drużyny skautowe. Delegowany ze Lwowa do Wilna druh Tadeusz Strumiłło popularyzuje skauting na Wileńszczyźnie i doprowadza do powstania trzech drużyn skautowych w Wilnie. Pierwszym publicznym wystąpieniem młodzieży skautowej we Lwowie był jej udział w obchodzie święta 3 Maja w 1912 roku. Do zgromadzonych skautów i skautek przemawiał ks. bp Władysław Bandurski, który do końca życia pozostał wielkim przyjacielem harcerstwa.

Latem 1912 r. odbył się kurs skautowy w Skolem z liczniejszym udziałem młodzieży spoza zaboru austriackiego. W połowie roku 1912 Komenda warszawska podporządkowuje się lwowskiemu Naczelnictwu. W tymże roku powstaje hasło, jako powitanie skautowe: "Czuwaj !" W sierpniu 1912 r. druhowie: J. Grodyński i T. Strumiłło zostali delegowani do Poznania, gdzie zapoznali uczestników kursu "Sokoła" z zasadami i ideą skautingu. W październiku 1912 r. powstaje w Poznaniu pierwsza drużyna skautowa

Pod koniec roku 1912 powstaje w Kijowie pierwszy polski zastęp skautowy, a wiosną 1914 r. powstaje tam Komenda Skautowa. W roku 1913 powstają drużyny skautowe w Charkowie, Moskwie, a nawet na dalekiej Syberii. Z początkiem roku 1914 skauting polski w Stanach Zjednoczonych osiągnął ilość 1 100 uczestników.

Z okazji 50-lecia Powstania Styczniowego odbył się we Lwowie, w lipcu 1913 roku, Zlot Sokoli pod przewodnictwem Józefa Hallera z udziałem 6 600 uczestników, w tym 1 100 skautów

W roku 1913 skauci z Małopolski uczestniczyli w Światowym Zlocie Skautowym w Birmingham (w Anglii) pod barwami polskimi, jako reprezentacja Polski mimo, że nie było jej podówczas na mapach świata. Pomimo protestów władz trzech zaborów lord Baden Powell zezwolił na wywieszenie flagi polskiej nad obozem polskiej delegacji i na umieszczenie napisu "Poland". Polską drużyną zlotową dowodził wówczas Michał Affanasowicz, drużynowy VI Lwowskiej Drużyny Skautów. W okresie 3 lat (1911-1914), do wybuchu pierwszej wojny światowej w Chorągwi Lwowskiej, obejmującej Małopolskę Wschodnią utworzono 82 drużyny skautowe, skupiające ok. 4000 skautek i skautów oraz ok. 130 instruktorek i instruktorów. Z początkiem roku 1914 prowadzone są prace, głównie przez Jerzego Grodyńskiego,nad nadaniem harcerstwu jednolitych form organizacyjnych. Ustalono podówczas tekst Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego. Rok 1914 przynosi coraz szersze rozpowszechnianie się słownictwa zaproponowanego przez prof. Piaseckiego: harcerz, harcerka, harcerstwo.

Skauting w pierwszych latach swojego rozwoju w Polsce pod zaborami odegrał istotną rolę w ukształtowaniu postaw wielu najwyższej rangi dowódców wojskowych II Rzeczypospolitej.
Przykładowo:


Wychowankami skautingu byli również m.in. generałowie:
Wspomnieć tu można niektórych dowódców kampanii wrześniowej 1939 roku wywodzących się z I Lwowskiej, odznaczonych za swoje czyny bojowe Orderem Virtuti Militari:

Wracając do chronologii wydarzeń: ginie na cmentarzu Łyczakowskim w czasie walk 20 listopada 1918 r. we Lwowie 14-letni harcerz Jurek Bitschan, jeden z tysięcznej rzeszy nieletnich obrońców Lwowa 1918 r. Ginie również w walkach o Lwów 1918 r wzięty do niewoli i zamordowany Jerzy Grodyński, członek Związkowego Naczelnictwa Skautowego, były drużynowy VII Lwowskiej, jeden z twórców skautingu w Polsce.

W dniach 1 i 2 listopada 1918 r. odbywa się w Lublinie Zjazd przedstawicieli organizacji harcerskich, który uchwala połączenie tych organizacji w jeden Związek Harcerstwa Polskiego pod przewodnictwem Naczelnej Rady Harcerskiej.

8 lipca 1920 r. generał Józef Haller, w przededniu objęcia dowództwa nad głównym, środkowym odcinkiem frontu, na którym rozegrała się Bitwa Warszawska, obejmuje przewodnictwo Związku Harcerstwa Polskiego.

Ocenia się, że w okresie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, ok. 9 tysięcy harcerzy stanęła do służby frontowej, kilkuset do służby wartowniczej i ok. 15 tysięcy do służby pomocniczej

20 grudnia 1920 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przyjmuje Protektorat nad Z.H.P. W lipcu 1921 roku odbywa się II Walny Zjazd Z.H.P. we Lwowie. Naczelny Wódz i Marszałek Polski Józef Piłsudski wydaje odezwę do harcerzy dziękując im za wysiłek w walkach w obronie granic i oddając cześć harcerzom poległym za ojczyznę

8 kwietnia 1936 r Rada Ministrów wydaje Rozporządzenie o uznaniu ZHP za stowarzyszenie wyższej użyteczności.

Podsumowując należy stwierdzić, że: skauci - harcerze walczyli od 1914 roku w Legionach, walczyli i ginęli w obronie Lwowa w 1918 r., brali aktywny udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920 r., w tym w bohaterskiej i tragicznej bitwie pod Zadwórzem - Polskimi Termopilami, brali udział w Powstaniu Wielkopolskim i w Powstaniach Śląskich, walczyli bohatersko na różnych frontach wojny obronnej 1939 roku, w tym w obronie wieży spadochronowej w Katowicach, w obronie Lwowa, Warszawy, Grodna, w ramach "Szarych Szeregów" budowli Państwo Podziemne, walczyli w oddziałach leśnych A.K., tworzyli oddziały szturmowe Kedywu, walczyli w kraju jako cichociemni, tworzyli ok. 4-tysięczną grupę w Powstaniu Warszawskim, m.in. w batalionach "Zośka", "Parasol", "Wigry", "Gustaw", szli z pomocą walczącej Warszawie, bronili ludność polską przed rzeziami UPA, byli wtrącani do więzień i hitlerowskich obozów koncentracyjnych oraz do łagrów sowieckich, ginęli pod kulami plutonów egzekucyjnych lub na Nieludzkiej Ziemi w tym także w Katyniu, Charkowie i Twerze. Walczyli na lądzie, w powietrzu i na morzu w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, a także na Wschodzie: w Narwiku, Tobruku, pod Falaise i innych licznych miejscach Francji, pod niebem Wielkiej Brytanii, pod Monte Cassino, Ankoną i Bolonią, pod Bredą i Arnhem oraz pod Wilhelmshaven na polach Belgii, Holandii i Niemiec, jak również z LWP pod Lenino, Kołobrzegiem i Berlinem.

Gdy umilkły działa odbudowywali Polskę ze zniszczeń wojennych, rozminowywali Warszawę, odbudowywali radiostację w Raszynie, odbudowywali zniszczoną Warszawę, Wrocław i Gdańsk, oskarżali w imieniu Polski hitlerowskich zbrodniarzy wojennych w Norymberdze (prof. Tadeusz Cyprian, skaut I Lwowskiej), kładli zręby odbudowującej się po wojnie nauki polskiej, głównie we Wrocławiu, Gdańsku, Gliwicach, Krakowie i Warszawie, jak również rozwijali naukę w wielu krajach zagranicą.
Sięgali po laury światowe, jak np. Ci z I Lwowskiej:

Świadomość o wpływie skautingu - harcerstwa na kształtowanie charakteru, postaw oraz działalności wielotysięcznych rzesz Polski. harcerzy polskich w ubiegłym 90-leciu nie może pójść w zapomnienie. W mijającym XX wieku harcerze zapisali piękną kartę w historii

Opracowała:
hm. dr Aldona Wiktorska - Święcka
Komendantka Dolnośląskiej Chorągwi
Związku Harcerstwa Polskiego